Hoe de Hoge Raad euthanasie voortstuwt
De doding van een demente oude vrouw in Den Haag die zich - ondanks een slaapmiddel in haar koffie - hevig daartegen verzette, leidt niet tot een zorgvuldigere regulering, maar juist tot verdere vergemakkelijking van euthanasie. Het buitenland is verbijsterd. Opnieuw luidt een arrest van de Hoge Raad, het hoogste rechtscollege van ons land, een nieuw traject in naar verdere liberalisering van euthanasie.
Euthanasie is in strijd met het christelijke leer. De Catechismus van de Katholieke Kerk veroordeelt elke “handeling die of een verzuim dat - in zichzelf of qua intentie - de dood bewerkt teneinde de pijn weg te nemen” als “een moord die ernstig in strijd is met de waardigheid van de menselijke persoon en met de eerbied voor de levende God als zijn Schepper.”
Naar aanleiding van de Haagse ‘koffie-euthanasie’ voerde Stirezo in 2018 al actie met de petitie ‘Stop gedwongen euthanasie’ aan Hugo de Jonge, vicepremier en minister van Volksgezondheid.
‘Koffie-euthanasie’
De uitspraak van de HR dateert van 21 april 2020, maar op 20 november hebben de regionale toetsingscommissies euthanasie (RTE’s) er de consequenties van uitgewerkt en bekend gemaakt. Die liegen er niet om:
1. Een schriftelijke wilsverklaring van een patiënt hoeft niet meer juridisch eenduidig te zijn. Artsen mogen die interpreteren.
2. Ook hoeven artsen aan dementerende mensen, vlak voor ze die gaan euthanaseren, geen mondelinge bevestiging meer te vragen (zoals bij ‘gewone’ euthanasie-kandidaten). Er wordt voortaan vanuit gegaan dat dit toch geen zin heeft.
3. Het is voortaan aan de arts om te beoordelen of de demente patiënt ondraaglijk en uitzichtloos lijdt. Zoals Jacob Kohnstamm, voorzitter van de toetsingscommissies, het eufemistisch uitdrukt: "De medisch-professionele kant van euthanasie verlenen is daarmee sterk benadrukt". Anders gezegd: de euthanasie-arts neemt de touwtjes in handen, al dan niet in overleg met familie.
4. Om vervelende en ophef veroorzakende situaties te voorkomen, zoals de tegenstribbelende bejaarde dame van de Haagse ‘koffie-euthanasie’, mogen artsen voortaan als ze problemen verwachten, aan dementerende patiënten eerst een slaapmiddeltje geven, bijvoorbeeld in de koffie of de appelmoes, zodat de doding van de patiënt vlot verloopt.
‘Teleurgesteld’
Deze verruiming van euthanasie, praktisch een vogelvrijverklaring van demente bejaarden, komt terwijl het stof over de verruiming voor kindereuthanasie nog nauwelijks was gaan liggen. Het hellende vlak van euthanasie helt almaar sneller en steiler. Zozeer dat nu zelfs verklaarde voorstanders van euthanasie het arrest van 21 april veroordelen als een brug te ver. Een prominente voorstander van euthanasie, arts en Trouw-columnist Bert Keizer, wijst erop dat de Hoge Raad sinds 1984 met een reeks arresten wat hij noemt een “begaanbare route” voor euthanasie heeft geschapen, maar benadrukt over de laatste uitspraak “teleurgesteld” te zijn. Hij had “gehoopt dat de Hoge Raad bij wilsonbekwamen een duidelijke lijn zou trekken door te zeggen: ‘Tot hier en niet verder, bij wilsonbekwamen mogen artsen geen euthanasie toepassen.’” Maar liberalisering is eenrichtingsverkeer: Keizer vreest dat “ernstig lijdende dubbelgehandicapte kinderen” de volgende kandidaten zullen zijn.
Huib Drion
De activistische politiek van de Hoge Raad in de richting van euthanasie is de afgelopen decennia een vast gegeven geweest, zonder dat er iets of iemand was om de raadsheren van dit hoge rechtscollege in hun euthanasiasme af te remmen. Qui custodet custodes?, zeiden de Romeinen al over dit bestuurlijk dilemma: ‘Wie zal de bewakers (van de rechtsorde) bewaken?’ Maar de media zijn vrij. Het is vreemd dat het drijven van de Hoge Raad, optredend als 'wetgever-plaatsvervanger' in de richting van euthanasie, daar maar zelden aan de orde is gesteld. Dit ondanks het feit dat de voormalige vice-president van de Hoge Raad, Huib Drion (1917-2004) een onvermoeibare propagandist voor euthanasie en hulp bij zelfdoding was. Hij is zelfs de naamgever van de zelfmoordpil, de ‘pil van Drion’. Natuurlijk bedreef hij zijn propaganda voor euthanasie niet namens de Hoge Raad, maar het is tekenend en zal ook binnen de Hoge Raad zijn uitwerking hebben gehad..
Coöptatiestelsel
Houdt het euthanasiasme bij de Hoge Raad verband met het hoge aantal rechters dat D66 stemt, daarmee sympathiseert of zelfs lid is van de euthanasie-partij bij uitstek? Of heeft het eerder te maken met de benoemingsprocedure voor nieuwe raadsheren, die in de hand werkt dat er in de Hoge Raad een geestelijke monocultuur ontstaat? Het zijn immers – niet formeel, maar in de praktijk wel – de reeds benoemde raadsheren die de nieuwe uitkiezen en binnenhalen: ons kent ons. Een vergelijkend onderzoek hiernaar, dat de selectie van rechters voor de Hoge Raad vergelijkt met die van de Supreme Court (USA) en het Bundesverfassungsgericht (D) spreekt onomwonden van “een de facto coöptatiestelsel”.
‘Domweg inhoudelijke keuze’
Hoe dat ook zij, vast staat dat euthanasie, zoals in een eerder artikel op deze site beschreven is, in Nederland niet door de wetgever, dat wil zeggen door parlement en regering is ‘afgetrapt’, maar door de Hoge Raad. Een onderzoek in de British Journal of Politicial Science uit 1997 wees uit dat de Hoge Raad in 1984 zelfstandig voor een nieuwe wetsinterpretatie heeft gekozen om strafuitsluiting voor euthanasie mogelijk te maken. Dit was in afwijking van de traditionele uitlegging van de wet. “De Hoge Raad heeft hier domweg een inhoudelijke keuze gemaakt”, oordeelde onderzoeker Bernard Steunenberg in een interview uit 1997: een keuze voor euthanasie.
Te ijdel
Er was destijds in Nederland echter een klokkenluider over de weg die de Hoge Raad met euthanasie insloeg: de Nijmeegse professor C.I. Dessaur, hoogleraar criminologie, beter bekend onder haar literaire pseudoniem Andreas Burnier. Zij was van Joodse afkomst en zag de opkomst van euthanasie als een terugkeer naar het nazisme waarvoor zij als kind ondergedoken was. Opnieuw werd de beëindiging van ‘onwaardig leven’ gerechtvaardigd. Slechts de termen van de motivatie, aldus Dessaur, waren veranderd, namelijk “in die van nu acceptabel materialistisch hedonisme en/of heilbrengend socialisme.” Zij voorzag dat doodzieke mensen hierdoor in een chantabele positie zouden worden gedrongen.
‘Blind vertrouwen’
Een buitenlands criticus van het Nederlandse euthanasiepraktijk, zowel van de medische als de juridische kant, was de Amerikaanse psychiater dr. Herbert Hendin, schrijver van het boek Seduced by Death (vertaald als‘De dood als verleider’). Hij hekelde het volgens hem “blinde vertrouwen” dat Nederlanders in artsen en rechters stellen. Volgens hem had Nederland zich door met dit besluit van de Hoge Raad op het pad van euthanasie laten zetten en daarmee als klein land schijnbaar een voortrekkersrol op zich genomen (zij het dan in de verkeerde richting). Nu was het te ijdel om op zijn schreden terug te keren.
Excuus
Hendin voorspelde al twintig jaar geleden dat de krachten achter euthanasie uiteindelijk ook doodzieke kinderen niet met rust zouden laten: “De twaalfjarigen krijgen ze ook te pakken, vroeg of laat!” Maar ook benadrukte hij dat een wilsverklaring – van soms lang geleden voor een arts of wie dan ook een te wankele basis vormt om een euthanasiebesluit op te baseren. “Het gevaar dat je dan loopt”, aldus Hendin, “is dat de gedementeerde persoon niet zegt dat hij dood wil maar ook niet dat hij wil blijven leven. Maar hij heeft je een vroegere indicatie gegeven en voor jou is dat dan het excuus om van hem af te komen.”
Toetsingscommissies
Dit is exact de situatie die bij de Haagse koffie-euthanasie speelde en die de Hoge Raad – in overeenstemming met de voorspelling van Hendin - nu als aanleiding neemt voor een arrest dat op zijn beurt weer naar verdere vergemakkelijking leidt van doding van demente bejaarden. Daar zorgen de regionale toetsingscommissies wel voor, die onder voorzitterschap staan van Jacob Kohnstamm. Deze D66’er was van 2000 tot 2006 voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Vrijwillige Euthanasie (NVVE), een lobbyclub die voor verdere legalisatie van geassisteerde zelfmoord ijvert. Uitgerekend deze verklaarde euthanasiast is nu in Nederland de hoofdverantwoordelijke voor ‘toezicht’ op euthanasie. Over die regionale toetsingscommissies in Nederland had psychiater Hendin in 1999 trouwens ook nog wat te zeggen. “Als je erop wilt toezien dat patiënten goed behandeld worden”, zei hij, “heb je inderdaad toezicht nodig. Alleen niet nadat ze doodgemaakt zijn, maar daarvoor!”
Verzet negeren
Diederik van Dijk, directeur van de Nederlandse Patiëntenvereniging (NPV), oordeelt dat de Hoge Raad met zijn arrest van 21 april “opnieuw een fundamentele wissel” omzet. Niet alleen omdat dit het doden van demente wilsonbekwamen legitimeert. Bijzonder schokkend vindt hij dat aan het eventuele ‘tegenstribbelen’ van de patiënt geen betekenis meer hoeft te worden gehecht en zelfs mag worden geïnterpreteerd als ‘horende bij de ziekte’. Laat wie een wilsverklaring opstelt voor later zich daar dus van bewust zijn: niet alleen is de keuze voor euthanasie volgens de christelijke leer een zware zonde, dankzij het laatste arrest van de Hoge Raad zal te zijner tijd de arts uitmaken wat u met uw wilsverklaring precies bedoeld heeft en of hij tot euthanasie kan overgaan. Bovendien zal hij dan het recht hebben uw eventuele verzet te negeren of weg te verklaren als ‘horende bij uw ziektebeeld’.
Laatst bijgewerkt: 15 juni 2022 15:28